Корзо

Денес, 13 ноември 2012, како за инает, Скопје мириса на есен како никогаш до сега. И на љубов и на топлина. Како никогаш до сега, и можеби за последен пат. Како кај тешко болен човек кога наеднаш, при крајот, болеста ќе се стиша и ќе се појави една чудна полетност... за да се заврши нешто што заостанало, пред да се замине. 

Можеби. А можеби и ништо не е вака поетично како што го опишав, можеби сум само опиена од чудниот миризлив ветар што дува вечерва.

Од пред некој ден мачната болест што го јаде градот го зема и Бристол. Местото каде што седевме со саати под оревот, кај што јадевме чкембе чорба, кај што ги гледавме старите ликови... Местото од времето на дедо ми, на татко ми, сечие.

Тоа што веќе нема чорба во Бристол ме потсети на една друга приказна и на уште едно место кое (практично) веќе го нема. Приказната кога прв пат пробав чкембе чорба. И секако, ја засакав од „прва“.

Дедо ми Крсте, инаку син на богат трговец со месо од Прилеп, беше голем гурман и хедонист во најпозитивната смисла на зборот. Мислам дека од него ја наследив љубовта кон животот, храната, виното, патувањата и дружењето. Оти знаеше да ме земе со него и да ме однесе во некоја авантура. Можеби не толку голема како оние што ги имав со татко ми, во бифето на Славе Биљбиљ во Вардар филм... (моите славни неодења во градинка: затоа што омлетот во Вардар филм беше далеку подобар доручек, запиените глумци далеку подобро друштво, а цртаните филмови проектирани во мини-киното во Вардар филм, дружењето со шминкерките и костимографите, и приказните на чичко Окан – неверојатно доживување...)

... Можеби авантурите со дедо ми беа „поинакви“, но исто толку вредни за паметење. Е такво беше првото одење на чкембе чорба, во тогашен Пелистер (не овој сега, тој тогаш). Не знам со кого бевме, но во тоа време сигурно сме седеле со некоја писателска или сликарска величина (Петре М., Гуте, Петар ХаџиБошков...) Кој знае. Не паметам. Ја паметам само чорбата. И доаѓањето дома после кој знае колку саати.

А баба ми нѐ чека со рацете на колкови, во една својствена за неа генералска поза! „Јадеше ли нешто Бики?“– вели баба ми. „Чкембе чорба“ – ноншалантно одговара дедо ми. „Чкембе чорба на детето си му дал!!!!!“ – вриснува баба ми, додека дедо ми веќе е залепен за радиото и слуша вести, без да ја рецне. Така завршуваа муабетите меѓу нив, а така заврши и мојата авантура.

Многу поинаку заврши приказната на Бристол. Немаше „убав“ крај. Има само убави спомени, ама чувството е гадно. Денес поминавме по мрачната улица кај што некогаш беше Бристол. Онаа, ја знаете, што смени многу имиња. Во времето на мајка ми го имаше најубавиот прекар – Корзо. Е па дечки, на Корзо го нема веќе Бристол. Има само мрак во тој дел, и жолти лисја што ги разнесува чудниот миризлив ветар што дува вечерва. На 13 ноември, 2012 година. 

Зимница

Деновиве дечињата во некоја градинка си правеа зимница, поточно ајвар. Си лупеа пиперки, си пржеа, си полнеа тегли... Како излезе веста, така на фејсбук и твитер почнаа сите со мрчење и потсмевање. Не ни читав што пишуваа, бидејќи и онака не можам веќе да слушам и читам како се мрчи и мрчи, а ништо конструктивно не се прави.

Искрено, мислам дека е време сите да се потсетиме, или да научиме како се прави зимница. Мислам дека е време да научиме да садиме, одгледуваме, да си ги извалкаме рацете и да се испотиме, и пред сѐ, да ги научиме нашите деца како да го прават тоа. Зошто? Затоа што „кризата“ нема да помине, нафта ќе има сѐ помалку, кај и да е ќе ја снема. Храна? И тоа ќе нема. Светот во кој најновиот iPhone е топ вест умира. Цел е со метастази, но не знае. Ќе дознае, секако, кога веќе ни чуда нема да помагаат.

Кај нас дома се правеше зимница секоја година. Баба ми и тетка Мирија, една вредна торбешка од Кичево која беше практично дел од нашето семејство, ги засукуваа ракавите и... што да ви кажувам... Се сукаа кори и јуфки. Сите соби во куќата беа послани со чаршафи на кои се сушеа јуфките. Кори се правеа за пита и за баклава. Се правеше и кадаиф. Се правеше и ајвар и пинџур. Пинџурот се смрзнуваше, не се ставаше во тегли. Во тегли се ставаше туршија, и тоа неколку врсти: во големи тегли карфиол, морков, зелен домат и пиперка; во најголеми тегли една вкусна туршија од модар патлиџан; во помали тегли една друга со карфиол и морков и црвена пиперка што не беше кисела туку блага... абер немам како се прави ниту пак сум видела на друго место; кисели краставички... Шишиња се полнеа со сос од домати, да има за со ќофтиња, шпагети, или само да се подгрее и послужи со сирење. И, најважно од сѐ, две огромни каци кисела зелка: за салата, подварок, сарма... и расолница за пиење, нормално J. Џем од сливи, кајсии, јагоди. Слатко од дуњи, вишни, јагоди. Ги беревме од двор, како инаку. Собиравме лешници и ореви (и тоа од двор, нормално), за да има за цела зима за торти и колачи.

Се работеше скоро два месеци, од почетокот на септември па до средината на октомври. Сите помагавме колку што можевме, иако сукањето на корите беше задача на тетка Мирија. Мислам дека никогаш нема да ја заборавам таа слика – цела куќа во бели чаршафи! Да не можеш да поминеш. Ама затоа цела зима имаш јуфки колку сакаш, а околу Нова година – баклава и кадаиф.

Немавме Нутела и Милка, немавме Кока-кола и Мекдоналдс, немавме американски пици, француски супермаркети и шпански парталчиња. Имавме рестрикции на струја, непрскано (органско?) сезонско овошје и зеленчук. Дрва за камин, за да се догрееш во зима. Три телевизиски канали. Фиксен телефон со двојник. 101. Еурокрем. И да, имавме зимница. 

Авантура (исечок од еден претходен живот)

Првпат се сретнав со зборот авантура на моја три-четиригодишна возраст, но ја паметам таа средба, односно авантура, како да беше вчера. Ај што стварно беше авантура, но во детските очи (а и уши, ако се фатиме за самиот збор) целото искуство беше незаменливо и неповторливо.

Приказната се случува во Пржино, каде нашите кумови правеа „журка“ (можеби дури и да беше по повод раѓањето на нашето кумче Дамјан, но овој факт навистина не се задржал во сеќавањето). Сѐ друго е кристално јасно... Журка кaко журка, се слави, се пие, се смее, ама не оди мали деца да седат до доцна, па затоа тргнавме, јас (детето), мајка ми и тетка ми, да се прибeраме дома (што ќе рече во комшиско Водно). Се понуди Пепи, нашиот драг комшија, боем, уметник и познат „журкаџија“, да нѐ врати дома. Со неговата „Буба“, во тоа време сериозно симпатична кола.



И така, лудо вози Пепи по уличките низ Пржино. Вррр наваму, брррм натаму, оооопс, фаќа кривина... Тетка ми се стегнала, мајка ми ме грабнала, Пепи ужива... „Ко да се подизгубивме“, вика мајка ми. „Ма нема гајле“, одговара Пепи, и нагло врти во едно уличе. Брррм – и, пред нас бела ограда (слепо уличето). Иииик, нагло кочи „Бубата“ (или Пепи, како и да е). „Иииии“, вреснува тетка ми.



Во тој момент детето (т.е. јас) запраша со ококорени очи: „Што е ова?“ (мислејќи на оградата, или уличката, или на двете), на што Пепи одговори: „Ова? Е ова ти е авантура“.



Тоа беше мојата прва средба со зборот авантура.

Skopje, I just don’t love you anymore

Првпат кога почувствував дека го отсакувам Скопје (онака, како во љубовна врска кога првпат ќе сконташ дека ја снемува страста) беше многу одамна. Кога ја извадија калдрмата од Водњанска и ја направија со две ленти, сечејќи ги дрвјата. Впрочем, мојата љубов кон Скопје започнува и завршува токму со Водњанска. Го отсакував мојот град како што пред сè ја отсакував Водњанска... вадењето на калдрмата, затворањето на ултра-автентичната берберница, на дуќанот кај што се правеа кори и јуфки (веднаш до берберницата), градењето на новите куќи... Она што остана автентично е училиштето (моето училиште) „Кочо Рацин“, „Гурманче“ - најубавото место со домашна кујна и бурекџилницата со најдобри симит погачи на светот, на ќошето карши „Државна“. Имаше моменти кога си мислев дека е добро што е проширена улицата, немаше веќе застој, поубаво се возеше, дрвјата пораснаа, ние пораснавме... Ама љубовта кон Скопје исчезнуваше како што градот го менуваше ликот.

Крајот на мојата љубовна романса со Скопје не започна (и не заврши) во 2011. Започна тогаш, со Водњанска, и заврши денес кога веќе ја нема Водњанска. Кога не нема нас. Лудилото со спомениците (не зборувам за новите фасади и некои од градбите бидејќи некои од нив и не ми ни пречат) беше само кулминација на една приказна која започна многу порано, во едно друго време. Во она време кое демек било фино. Во времето кога некои други од Господ (или од кој и да е нивниот Господ) испратени силници го е..а Дебар Маало, на пример. Тие од кои сè така убаво започна. Тие кои се и причина што после некој друг дојде да силува, уште поише, до балчак. Сите се криви. Да, сите ние сме криви. Не затоа што сме инертни сега, туку затоа што бевме опуштени тогаш. Сега љубовта ја нема, градот го нема, а и луѓето ги нема. We are so completely dead!!! Dead dead!!! И во пеколот, очигледно.

Да се потрудевме тогаш да ги сочуваме берберниците, лимунадџилниците, бурекџилниците, чајџилниците, тревниците, старите куќи и куќарки, како што е тоа нормално во цел свет и не смее да се пипне и да се помести ништо, може сега ќе бевме ОК. Можда и не. И преку „такво“ ми е да ве слушам како коментирате овој и оној споменик бил ставен , и ова и она се напраило, и гадно било и ужасно било... Е мене ми е ужасно одамна, ама премногу сте биле или слепи или мали да видите дека љубовната врска завршува, а градот што толку го сакавме се претворил во чудовиште.  

Моите деца (т.е. децата на драгиот) се во пред-тинејџерска возраст. Според нив ова е тоа Скопје и е најубаво и и’ се смеат на нашата носталгија по едно друго време, она од нашето детство. Кога, според нив, све било тапа затоа што имало стари и глупи коли, немало толку нови и убави згради, немало компјутери и единствена сапуница била „Династија“. Они си го сакаат овој град. Нека им го, им го оставам. Нека прават со него што сакаат. Нека прават што сакаат и со Водњанска. Ги молам само да не ми го пипаат „Кочо Рацин“ уште некое време, ако може. Skopje, I just don’t love you anymore, sorry. Goodbye…